Plesna scena.hr

Šahtofonska posveta Ivanu Martincu

DB Indoš Kuća ekstremnog muzičkog kazališta: I:O:, autori: autori Damir Bartol Indoš, Tanja Vrvilo, Pogon Jedinstvo, Zagreb, izvedbe 17. i 18. veljače 2020.

• 
  
  Kao što navode Damir Bartol Indoš i Tanja Vrvilo, rad I:O: „čini tiha ur-holografonska kulisa povremeno nadglasavana živim glasovima i njima pripadajućim mega(reflekto)fonima, post-noise kaotičnom bukom gitare, basa, bubnja i saxa stvarajući bučne šahtofonije“. Podsjetimo na rođenje prvoga šahtofona: riječ je o njihovoj zajedničkoj predstavi Kriegspiel iz 2011. godine kada je šahtofon, kao najbolji umjetnički objekt (velika akustička kutija s četiri šaht-poklopca) te godine i dobio MSU T-HT nagradu.
  
  Rad, ekstremno-muzički performans I:O: njihova je druga šahtofonska posveta radu Ivana Martinca koji je početkom 1977. bio inicijator osnivanja filmske biblioteke Elipse, i iste godine tiskao Filmsku teku (filmografiju svjetskih i jugoslavenskih redatelja). Damir Bartol Indoš i Tanja Vrvilo su navedenoj Martinčevoj biblioteci posvetili šahtofonski rad, ekstremno-muzički performans F:I:L:M:S:K:A:T:E:K:A (Pogon Jedinstvo, 2019) koji su izveli s članovima bivše grupe SexA. U ekstremno-muzičkom performansu I:O: polaze pak od Martinčeve knjige umjetnika Carl Theodor Dreyer: Stradanje Ivane Orleanske iz 1980. godine kao rekonstrukcije istoimenog filma postupkom fotogram na fotogram. Tako rad I:O: već i naslovno prati dekonstrukciju, cut up tehnikom navedene Martinčeve knjige gdje je, kako to ističe Martinac u napomeni knjizi, trajanje kadra precizno „naznačeno u sekundama i filmskim sličicama, s tim da jednu sekundu čine 24 sličice. Svaka sličica prezentirana u obliku fotografije koju je snimio Ante Verzotti, najtipičnija je za dotični kadar.
  
  U opisu scene korišten je tekst originalnog Dreyerovog scenarija gdje je god bilo moguće, odnosno gdje je odgovarao snimljenom kadru.“ Indoš je na temelju navedene knjige snimanja (za koju je eksperimentalni filmaš Ante Verzotti, za svaki kadar fotografirao reprezentativni fotogram, a Martinac preciznom strukturalnom metodom svaku sličicu opisao), uzimao iz navedenoga materijala samo one opise, dijelove gdje se spominje Ivana Orleanska ili gdje su titlovi s njezinim imenom. Tako je stvarao tekst šahtofonije koji je prepun elipsa s obzirom da je i sama knjiga objavljena u Martinčevoj biblioteci Elipsa. U razgovoru s Indošem saznajem da je na navedenom materijalu radio otprilike mjesec i pol, 3-4 sata dnevno, a riječ je o 72 stranice scenarija, partiture koje su nastajale pisanjem olovkom, brisanjem, ponovnim pisanjem, nadopisivanjem, bojanjem, prebojavanjem (velika štampana slova ispisana su u crnoj, crvenoj, žutoj, zelenoj i plavoj boji, flomasterima, na papirima A3 s kockicama, tako da podsjećaju na matematičke bilježnice) čime se dobio gusti zaumni tekst koji kao da je opisivao stanje svijesti Ivane Orleanske.
  
  U jednom trenutku, u drugoj izvedbi, navedeni su zaumni tekst DB Indoš, Tanja Vrvilo i Eva Badanjak počeli čitati zajedno s publikom; odnosno, publika je iz prostora off-a postala tim čitanjem dio scene tako da se u toj drugoj izvedbi ostvario zajednički dah s publikom. Pritom u svakoj partituri postoji mjesto za improvizaciju gdje se izvođači odmaraju od stroge discipline, reda koju uspostavljaju prateći grafičku partituru. Improvizacija se može raditi i glasovno, rezuckanjem udaha i izdaha, s obzirom da je tekst, kako navodi Tanja Vrvilo, katapiran, cut up tehnikom. Pored šahtofonske glazbe, koja traži udaljavanje od notnog zapisa ka grafičkom zapisu, navedeni posvetni tim Martinčevu filmu jednako tako stvaraju, kako navode, i ur-holografonske susrete „nadzornih kamera inkorporiranih u konstrukciji nomadskih Šahtofona, koji klize glatkim teritorijem izbrazdanim paralelnim metalnim šinama“.
  
  Naime, ur-holografonska situacija znači prosvjetljavanje i prijenos zrcalne slike tijela snimanog sa stražnje strane optičkog aparata s refleksnim zaslonom; slika i zvuk prenose se odvojeno lateralnim vožnjama (radnje izvođača) i izmještanjima na druge površine (rad sa svjetlom i nadzornim kamerama uživo). Negativni međuprostori off-a ispunjeni su zvukom megafona skrivenog u kućištima reflektora gdje imaju mogućnost ponavljanja katapiranoga teksta (katapirani dio teksta mehanički je ograničen na dvadesetak sekundi a slobodnog trajanja u izvedbenim varijacijama); postavljanjem megafona u reflektor izmještena je njegova funkcija. Pritom u programskoj knjižici autori navedene šahtofonske i ur-holografonske predstave donose napomene autora Ivana Martinca uz rekonstrukciju: „Rekonstrukcija knjige snimanja Dreyerova filma Stradanje Ivane Orleanske izvršena je po kopiji koju posjeduje Jugoslavenska kinoteka. Dužina kopije zajedno s napomenom redatelja, špicom i uvodnim titlom jest 1938 metara ili 70 minuta. Trajanje kadra precizno je naznačeno u sekundama i filmskim sličicama, s tim da jednu sekundu čine 24 sličice. Svaka sličica je prezentirana u obliku fotografije. U opisu scene korišten je tekst originalnog Dreyerovog scenarija gdje god je to bilo moguće, odnosno gdje je odgovarao snimljenom kadru.“
  
  Početak: šahtofonska glazba a DB Indoš na sceni pokretima duševne patnje priziva „zaslužene teme“; na limenim monitorima zrcali se ur-holografonska gesta, a na videozidu remedijacija knjige i katapiranog teksta, oslikovljene riječi uživo u kompjutorskom radu Branimira Štivića. Kraj rada I:O: čini njihova ključna zajednička scena u kojoj jedan opružni šahtofon rastežu poput velike opruge (riječ je o vidljivom rasteznom šahtofonu na oprugama), a taj repetitivni dio ključan je dio u brojnim njihovim predstavama, koje sve više nalikuju glazbenim performansima – koje Tanja Vrvilo određuje kao kazalište iscrpljivanja ističući da je riječ o izvedbi iscrpljivanja izvođača. No takva izvedba istovremeno traži i pojačanu koncentraciju i toleranciju gledatelja za tu vrstu iscrpljivanja. Kako navodi Indoš, oni čine vidljivim te autorske, ponekad zaboravljene tekstove, no istovremeno ih cut up tehnikom dodatno melju, režu – čineći ih teže razumljivim gledateljima. S druge strane, dodatnim materijalima – programskim knjižicama i video podrškom tijekom izvedbe, pedagoški informiraju gledatelje o tim materijalima.
  
  U razgovoru Subverzivne geste, objavljenom na internetskoj stranici Kino kluba Split, Tanja Vrvilo ističe da je Ivan Martinac za nju najznačajnija umjetnička osobnost u našim filmskim prostorima, pjesnik strukturalnog filma i izvor trajnog nadahnuća. I nadalje: „Martinac je paradigmatični slučaj tretmana umjetnika koji je djelovao izvan uobičajenih proizvodnih struktura u našim prostorima po kojem je način (neprofesijske, amaterske) produkcije odrednica umjetničkog (samo)isključivanja, u čemu se zrcale i današnja 'profesijska' ograničenja izvaninstitucionalnog umjetničkog stvaranja.“ Inače, Martinčev nećak Ivan Vuković, glazbenik, ili kako ga Indoš naziva „umjetnički nećak“, zaslužan je za izradu web-stranice na kojoj se nalazi cjelokupan opus Ivana Martinca kao i bibliografija o njegovu opusu, a gdje su se našli i tekstovi i programi Tanje Vrvilo o tom našem istinskom multimedijalnom umjetniku. Na naslovnici navedenoga web-arhiva Vuković navodi: „Ivan Martinac bio je filmski redatelj, scenarist, montažer, snimatelj, pjesnik, novinar, arhitekt, slikar, astrolog, šahist, sve u svemu – jedinstvena osoba na ovim prostorima.“
  
  I kao što je Gotovac često isticao da njegovi performansi imaju igranofilmsku strukturu te je svoju akcija Nebrijanje – brijanje, koju određuje kao treću dekadu (1976–1986), koja je definirana kao razdoblje od pet godina nebrijanja (petogodišnja akcija Puštanje svih dlaka na glavi) određena prijelomnom akcijom Šišanje i brijanje u javnom prostoru III. (Hommage Carlu Theodoru Dreyeru, filmu Stradanje Ivane Orleanske, Mariji Falconetti, Trg bratstva i jedinstva, Zagreb, 6. lipnja 1981. točno u podne) kao osma akcija-objekt, tako i navedeni ekstremni muzički performans DB Indoša i Tanje Vrvilo, s obzirom da prati Martinčevu knjigu umjetnika, jednako tako ima igranofilmsku strukturu. No, dok Gotovac svoju akciju posvećuju glumici Mariji Falconetti, DB Indoš i Tanja Vrvilo svoje iscrpljujuće kazalište posvećuju Martincu (koji je istaknuo da je Dreyer navedenim filmom srušio, urušio njemački ekspresionizam), Ivani Orleanskoj i Artaudu kao Indoševoj zasluženo nepresušnoj temi.
  
  © Suzana Marjanić, PLESNA SCENA.hr, 27. ožujka 2020.
  
  I:O:
  Prema motivima rekonstrukcije knjige snimanja Dreyerova filma Stradanje Ivane Orleanske iz knjige umjetnika Ivana Martinca (biblioteka ELIPSE, Split, 1980.)
  autori Damir Bartol Indoš, Tanja Vrvilo
  izvode: Damir Bartol Indoš, Tanja Vrvilo, Eva Badanjak (Žen), Ivan Bilosnić, Ratko Danilović, Nino Prišuta (ex-SexA), Damir Prica Kafka (Cul-de-Sac)
  instalacija i partiture Damir Bartol Indoš, video projekcije Branimir Štivić, zvuk Jasmin Dasović, svjetlo Andrija Santro, nadzorne projekcije Maxime Weinmann, majstor instalacije Nebojša Jelačić Ćina, fotografije Ratko Mavar

Piše:

Suzana
Marjanić